تاریخچه دامپزشکی در ایران

به بهانه چهاردهم مهر روز ملی دامپزشکی

چهاردهم مهر روز ملی دامپزشکی است، حرفه یی که با تامین سلامت دام و تولیدات دامی، امنیت غذایی سالم را برای انسان ها به ارمغان می آورد و با کنترل بیماری های مشترک میان انسان و دام نقش تعیین کننده یی را در سلامت افراد جامعه ایفا می کند.

علم دامپزشکی؛ دانش شناخت بیماری های دامی چون بیماری های مشترک میان انسان و حیوان یا بیماری های خاص دام ، پیشگیری از بیماری ها و علم تغذیه ی انسان و دام است. سازمان بهداشت جهانی، هدف نهایی دامپزشکی را درمان حیوانات نمی داند بلکه تأمین مواد غذایی و بهداشت انسان قلمداد می کند.

این سازمان با واکسیناسیون دام ها، مانع از مرگ و میر آنها می شود و بر میزان فرآورده های دامی می افزاید تا مواد پروتیینی سالم را در سبد غذایی انسان ها قرار می دهد.

زمینه های پیدایش این علم هنگامی صورت پذیرفت که انسان های نخستین به کشاورزی روی آوردند و با اهلی کردن حیوانات و سلامت دام، تغذیه ی سالم را به برنامه ی غذایی خویش افزودند. اهمیت این امر سبب شد تا افرادی همچون دامپزشکان کنونی به درمان حیوانات بپردازند.

حرفه ی دامپزشکی در تمدن های نخستین به گونه یی مورد توجه بود که در 2 هزار و 200 سال پیش از میلاد مسیح، در لوح حمورابی به اهمیت کار افرادی که به درمان حیوانات اهلی می پرداختند، اشاره شده است. 

پیشینه ی اهلی کردن حیوان ها در فلات مرکزی ایران به 10 تا 15هزار سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد که ایرانیان توانستند با روش های علم درمانگری به درمان حیوانات اهلی بپردازند. اما توجه ایران به این علم با نگاهی تازه در دوره ی احمدشاه قاجار شکل گرفت. در آن هنگامه با پایه گذاری تشکیلات ژاندارمری نوین، تعدادی از کارشناسان نظامی از سوئد استخدام شدند که در میان این افراد، 2 دامپزشک هم وجود داشتند.

بدین شکل با تشکیل مدرسه ی دامپزشکی از طرف این 2 دامپزشک و دامپزشکان دیگر گام نخست برداشته شد. 

اما زمانی این علم به صورت جدی در کشور مورد توجه مسوولان قرار گرفت که بیماری های مهلک دامی همچون طاعون گاوی فراگیر و تلفات سنگینی به دام های کشور وارد شد. به همین منظور مجلس شورای ملی در 1303 هجری خورشیدی ماده واحده یی را تصویب کرد تا به دولت وقت اجازه دهد شعبه ی مخصوصی به نام دفع آفات حیوانی و سرم سازی با نظارت اداره ی کل صحیه و تجارت و فوائد عامه، تشکیل شود و پس از مدتی این شعبه زیر نظر وزارت فلاحت به فعالیت خود ادامه داد.

قانون تثبیت صحی حیوانات در 1314 هجری خورشیدی، به دلیل اهمیت کنترل بیماری های مهلک دامی، کنترل و نظارت بهداشتی بر دام و فرآورده های خام دامی و مبادله های تجاری مرزی و برون مرزی؛ در 9 ماده از تصویب مجلس شورای ملی گذشت و اداره ی کل دامپزشکی جایگزین موسسه ی دفع آفات حیوانی شد. 

هیات دولت در 1325 هجری خورشیدی با تشکیل بنگاه کل امور دام که شامل 2 اداره ی کل دامپروری و دامپزشکی بود، توانست گامی دیگر را برای بهبود و پیشرفت حرفه ی دامپزشکی بردارد، بر پایه این مصوبه اداره های دامپزشکی در استان ها و شهرستان های مستقل غیر از تهران، زیرمجموعه ی اداره های کشاورزی استان شدند. اما این امر سبب شد تا مسوولان به محدود شدن اختیارات دامپزشکی اعتراض کنند. بنابراین پس از چند سال با دستور وزارت کشاورزی همه ی اداره های دامپزشکی استان ها مستقل شدند و زیر نظر مستقیم مدیرکل دامپزشکی کشور قرار گرفتند. 

قانون سازمان دامپزشکی کشور در 1350 هجری خورشیدی در 21 ماده تصویب شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بخشنامه ی تشکیل شبکه های دامپزشکی استان ها و برقراری ارتباط مستقیم استان ها با سازمان مرکزی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در 1368 هجری خورشیدی قانون جداسازی وظایف وزارتخانه های کشاورزی و جهاد سازندگی تصویب شد و سازمان دامپزشکی زیر نظر وزارت جهاد سازندگی به کار خود ادامه داد.

این سازمان در 1372 هجری خورشیدی به عنوان نهادی مستقل به فعالیت پرداخت و پس از سه سال هیات دولت وقت شورای هماهنگی مبارزه با بیماری های قابل انتقال میان انسان و دام را تشکیل داد و در 1379 هجری خورشیدی وزارتخانه های جهاد سازندگی و کشاورزی در یکدیگر ادغام شدند و سازمان دامپزشکی زیر نظر این وزارتخانه قرار گرفت.

اکنون با گذشت سال ها برخی از نمایندگان مجلس در تلاش هستند زمینه ی انتقال سازمان دامپزشکی را به وزارت بهداشت فراهم کنند تا به وظیفه ی اصلی دامپزشکی خدشه ای وارد نشود اما هنوز این تلاش ها نتیجه بخش نبوده است.

این سازمان وظیفه های مهمی همچون مبارزه با بیماری های دامی، حفظ بهداشت و سلامت دام و فرآورده های آن، نظارت و بازرسی های بهداشتی در مرحله های مختلف تولید، فرآوری، نگهداری و عرضه این محصولات را بر عهده دارد.

ایرانیان در روزگاران قدیم هر روز را به مراسم خاصی اختصاص می دادند که در آن زمان چهاردهم مهر برای سلامتی حیوانات دعا می کردند که بعدها با شکل گیری دانشگاه دامپزشکی تهران در مهرماه زمینه ی نامگذاری این تاریخ به نام روز دامپزشکی فراهم شد و در تقویم رسمی کشور به ثبت رسید.

شعار روز ملی دامپزشکی در 1393 هجری خورشیدی«دام سالم، غذای سالم، انسان سالم، دامپزشکی در خدمت سلامت» تعیین شده است زیرا با توجه به این که بیش از نیمی از علت های بیماری زا در انسان به دلیل عوامل بیماری های قابل انتقال میان انسان و دام محسوب می شود، ضروری است تا سلامت جامعه به عنوان رویکردی جدی در دستور کار سازمان دامپزشکی قرار بگیرد.

برگرفته از: کتاب تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران